Op zondag 22 maart 2020 overleed mijn schoonvader aan corona. In de dagen daarvoor bevonden we ons in een bizarre rollercoaster: mijn schoonvader zo ziek, regels vanuit het verzorgingshuis, thuis in quarantaine, hoop en vrees, verdriet en herinneringen ophalen, onzekerheid en dan het einde …
Mr. T. en zijn zussen zorgden tot 22 maart ruim een week lang 24/7 intensief voor hun vader. Eigenlijk mocht dat niet (meer) want de verzorgingstehuizen gingen op slot. Wat een geluk (raar om over geluk te spreken eigenlijk) was het dat ze alle drie al een paar dagen totaal onbeschermd bij hun vader geweest waren en voor hem gezorgd hadden. Het was voor hen een vanzelfsprekendheid: wij zorgen voor papa. De verzorging kan alles aan ons overlaten: wij zorgen voor papa. En dat deden ze. Ik vind dat zo ongelooflijk knap.
Op 19 maart 2020 ging ik met de meiden naar het verzorgingstehuis. We hebben het geluk dat de kamer van mijn schoonvader op de begane grond is waardoor dit mogelijk is (we mogen immers niet naar binnen), we kunnen via het slaapkamerraam zijn kamer inkijken. Hij ligt, helaas, met zijn rug naar ons toe. Maar hij hoort ons wel. Nog zie ik zijn arm langzaam naar boven komen, hij wuift zwakjes en zegt ‘tot weerziens’. Zijn vaste groet. Mr. T. staat binnen bij zijn vader en kijkt naar mij … drie dagen later sterft mijn schoonvader. Het protocol treedt in werking.
Het afscheid was vreemd. Mijn schoonvader is ruim twee dagen ‘weg’ geweest. Pas op dinsdagavond mochten we in het rouwcentrum gaan kijken. De dag erna mocht hij, gelukkig toch nog, naar zijn geliefde buurtschap. Vanaf daar ging zijn laatste reis naar de begraafplaats, naar zijn vrouw.
In plaats van een bidprentje schreven de kinderen een uitgebreide rouwkaart met zijn levensverhaal. Foto’s en een kaarsje complementeerden de kaart. Er mogen maximaal 30 mensen naar de kerk komen. Mensen die niet bij de uitvaart konden zijn konden de livestream volgen en dan het kaarsje branden.
De uitvaart op de 26ste maart was raar en onwerkelijk. Groepjes mensen die bij elkaar staan, geen armen om andere schouders, geen knuffels. Alleen je eigen bubbel. In de grote kerk 28 mensen, in groepjes, apart zittend verspreid over de voorste banken … En toch was het goed in die kerk.
Op het kerkhof was het anders: je staat onwennig te staan, wat nu? En dan allemaal apart naar huis. Unheimisch en verdrietig. Een van onze neven zei later dat hij nu pas zag hoe belangrijk koffietafels zijn: ze bieden ruimte voor het delen van verdriet en herinneringen.
In haar boek ‘De kracht van samen’ heeft Hella van der Wijst op een heel mooie manier geschreven over deze gebeurtenissen. Ik las het verhaal gisteren nog een keer en het raakt me steeds weer. Hoe Mr. T. en zijn zussen opgroeien en hoe zorgen voor elkaar vanzelfsprekend werd. Hoe ze die zorg jarenlang gaven aan hun moeder en daarna aan zijn vader.
We zijn een jaar verder. Normaliter worden er in de katholieke kerk maandelijkse gedachtenissen gehouden voor overledenen. We hebben dat niet gedaan voor mijn schoonvader. Gisteren echter was het jaargetijde voor mijn schoonvader. Daarna bezochten we het kerkhof. Een van mijn zwagers had een mooi bloemstuk gemaakt dat we op het graf van mijn schoonouders plaatsten. Aansluitend hebben we, sorry weer een coronaovertreding, mijn schoonzussen en hun partners hier voor de lunch uitgenodigd (uiteraard zaten we op gepaste afstand van elkaar door een vergrote tafel). Sinds augustus waren we niet meer met z’n zessen bij elkaar geweest dus het mocht wel een keer vonden we. We vierden een klein beetje mijn aanstaande verjaardag die ik altijd zal blijven delen met mijn schoonvader …
Jullie verhaal en dan met name dat afscheid nemen voor het raam staat in mijn geheugen gegrift. Hartverscheurend vond ik het. En nog steeds eigenlijk.
Mooi! Wat verdrietig, maar ook heel warm
Ondanks alles, wat fijn dat je schoonvader bleef omringd door zijn dierbaren. En jouw verhalen over die eerste periode van de coronatijd staan mij nog altijd bij. Maar je hoeft je niet te verontschuldigen voor het samenzijn tijdens een lunch met je familie. We kunnen niet zonder een dosis geluk op zijn tijd. Dus geef jezelf dat gerust. De maatregelen zijn een advies, een richtlijn. Dus een beetje meebewegen waar je behoefte ligt is prima.
Het is toch niet niks wat er allemaal gebeurde toen zeg…. Ik vind het bloemstuk echt prachtig. Fijn dat jullie de gebeurtenissen op deze manier samen kunnen herdenken.
Het is lastig om het mooie los van het moeilijke te herinneren als er iets traumatisch gebeurt bij het overlijden en daar was toch zeker sprake van bij jullie. Ik hoop dat jullie samenzijn jullie goed heeft gedaan. Het gemis blijft maar gezamenlijk gedeeld draag je het toch weer anders.
Een dierbare tot het laatst verzorgen…dichter kun je bij een mens niet komen.
Ik hoop dat het je man een gevoel van troost geeft, ondanks dat het verlies zo zwaar en moeilijk is. Het was een heel heftige en intense periode.
Sterkte!
Heel bijzonder om te lezen dat Mr. T. toch tot het laatst voor zijn vader heeft kunnen zorgen. Dat lijkt me (ook nu nog) heel waardevol. En goed dat jullie bij elkaar zijn geweest. Gedeelde smart…
Wat was het toch een vreemde tijd en daar tussen door werd jij ook nog 50. Wat had je dat anders voorgesteld met een groot feest en alle familie en vrienden samen. Maar jullie pasten je aan, en ondanks verdriet is het toch een waardevolle tijd geworden waarin je als familie dichter naar elkaar groeide. En knap dat je ondanks alle gebeurtenissen in jouw schoonfamilie en je gezin ook nog zoveel tijd, aandacht en steun aan ons hebt gegeven. We zijn trots op jullie.
Al een jaar geleden…. de herinneringen blijven. Een intense tijd glijdt voorbij. Mooi herdacht.
Het zijn en blijven vreemde tijden met herinneringen en ervaringen die hopelijk nooit normaal worden. De afstand. Het hakt erin.
Sterkte.
Mooi dat jullie een passende manier hebben gevonden om samen te komen om terug te kijken naar deze moeilijke en biijzondere periode.
Ja dat moet moeilijk geweest zijn. En dat is het nog, voor velen. Anders, maar toch moeilijk.
Als mensen hun dierbaren zelf verzorgen en diegene niet meer alleen laten in de laatste dagen vind ik dat zo mooi. Wij hebben het in onze familie destijds ook zo gedaan. Je krijgt er niet altijd de kans voor natuurlijk, maar met mijn schoonouders en mijn moeder is het ook zo gegaan! Moeilijke maar toch een mooie tijd als je het met elkaar kunt afsluiten!
Moeilijke tijd was dat!
‘gelukkig’ stierf mijn schoonmoeder afgelopen augustus toen de regels stukken soepeler waren, en we de laatste dagen gewoon bij haar mochten zijn. De bezoekjes in eerdere maanden buiten aan het hek (van het verzorgingshuis waar mijn schoonouders wonen) zal ik nooit vergeten: alsof we aapjes in de dierentuin gingen kijken. Bah. En zij snapte het (door de dementie) niet: “kom toch hier ……”.
Heel warm en mooi ondanks alles dat niét mooi was. Ook herkenning, al stierf Henk niet aan corona, er was hetzelfde gebrek aan een arm om je heen en de troost van samenzijn zijn na de uitvaart. Jouw verjaardag zal inderdaad nooit meer hetzelfde zijn en voor altijd verbonden zijn aan deze hectische tijden. Maar ook aan de mooie herinnering van de saamhorigheid en de wake bij je schoonvader die gelukkig wél kon al was dat voor jullie als gezin dan weer helemaal niet makkelijk. Zo goed ook voor de verwerking dat het op die manier kon. Sterkte.